Μία περιοχή – ο Ακάμας, πολλές ανησυχίες
του Καθηγητή Γιάννη Βογιατζάκη
Ακαδημαϊκού Υπεύθυνου του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος», Διευθυντή του Εργαστηρίου Διαχείρισης Χερσαίων Οικοσυστημάτων του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου
Μετά από πολλά χρόνια αναμονής βαίνει προς ολοκλήρωση το πολυπόθητο τοπικό σχέδιο του Ακάμα με ποικίλες αντιδράσεις σε όλο το κοινωνικό φάσμα σε ένα κλίμα πόλωσης πριν τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές. Είναι εύλογο ότι το σχέδιο για μια περιοχή που είναι συνδεδεμένη με τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά του νησιού, πολλά υποσχόμενη τουριστικά, η οποία έχει μείνει «στάσιμη» σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της Κύπρου, θα προκαλούσε τόσες πολλές δημόσιες παρεμβάσεις και ανησυχίες. Ας τις δούμε συνοπτικά και να τις αντιμετωπίσουμε καλοπροαίρετα.
Η ανησυχία της πολιτείας: Συγκερασμός διατήρησης και ανάπτυξης
Είναι κατανοητό το αιώνιο δίλημμα των κυβερνώντων, οικονομική ευημερία ή προστασία της φύσης και του περιβάλλοντος και δη σε μια ημικατεχόμενη νησιώτικη χώρα; Πώς να ικανοποιήσεις όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και όλες τις κοινωνικές επιταγές; Ένα όμως είναι δεδομένο, ότι οι περιοχές Natura 2000 επιτρέπουν ήπια ανάπτυξη εντός των ορίων τους εφόσον αυτή συνάδει με τους στόχους διατήρησης της φύσης όπως αυτοί τίθενται για την κάθε περιοχή. Συνιστώ ανεπιφύλακτα στους αρμόδιους πολιτικούς και τεχνοκράτες να διαβάσουν το Κεφάλαιο 11 από το βιβλίο Collapse του Jared Diamond. Το κεφάλαιο αναφέρεται σε δύο διαφορετικά παράλληλα μοντέλα ανάπτυξης σε σχέση με τους φυσικούς πόρους και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στο νησί Ισπανιόλα (στην Καραϊβική, ανατολικά της Κούβας). Ελλείψει, βέβαια, πρότερων βέλτιστων πρακτικών (μετεξεταστέοι διαχρονικά και από το 2004 με βούλα της ΕΕ, παρόλες κάποιες φιλότιμες προσπάθειες), οι οιωνοί για τον Ακάμα δεν είναι καλοί. Για τον λόγο αυτό ας μην ενοχλείται η πολιτεία με τις αντιδράσεις, διότι είναι αναγκαίος ο έλεγχος και η κριτική της εξουσίας, χαρακτηριστικά δηλαδή στοιχεία που διέπουν τις δημοκρατίες.
Η ανησυχία της επιστημονικής κοινότητας: Συσσωρευτικές μη αναστρέψιμες επιπτώσεις
Οι ειδικοί αξιολόγησαν σε διαφορετικές περιστάσεις και χρονικές περιόδους το τοπικό σχέδιο για τον Ακάμα με αίτημα/ανάθεση του αρμόδιου Υπουργείου και το πόρισμά τους ή καλύτερα η ανησυχία τους για «…..σοβαρές, αρνητικές, συσσωρευτικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις» είναι δικαιολογημένη και εμπεριστατωμένη επιστημονικά. Τελειώνει όμως εδώ η δουλειά της επιστημονικής κοινότητας; Συχνά μας κατηγορούν ως Πόντιους Πιλάτους, όμως η επιστήμη βρίσκεται στη διάθεση της κοινωνίας για να στοιχειοθετεί και να συμβουλεύει τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία, δεν κάνει πολιτική. Η καλύτερη των επιστημονικών τεκμηριώσεων στα χέρια απρόθυμων πολιτικών δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Η δε επιλεκτική χρήση της (το είδαμε 2 χρόνια κατά την έξαρση της πανδημίας της νόσου COVID-19) ή η ανάμειξη των επιστημόνων με την πολιτική οδηγεί σε πολλές περιπτώσεις σε έλλειψη αξιοπιστίας της επιστήμης, αλλά κυρίως σε ευρύτερη κοινωνική δυσπιστία. Σε κάθε περίπτωση, θα ήταν ευχής έργο για επιστήμονες και ακαδημαϊκούς να βγούμε λίγο περισσότερο έξω από τα γραφεία μας και να γίνουμε ο καλύτερος δυνατός σύνδεσμος μεταξύ της κοινωνίας και της πολιτείας.
Η ανησυχία των κοινοτήτων: Καταδίκη σε μαρασμό
Άλλη μία δικαιολογημένη ανησυχία μετά από χρόνια αδράνειας. Είναι άραγε ο συντελεστής δόμησης ο συνδετικός κρίκος που θα οδηγήσει σε οικονομική και κοινωνική ευμάρεια; Μάλλον όχι, όταν έχουμε τόσα παραδείγματα γύρω μας, σε άλλες χώρες, που έχουν επιτύχει διαφορετικού είδους ανάπτυξη βασιζόμενη στο φυσικό κεφάλαιο και την πολιτιστική τους κληρονομιά, στοιχεία τα οποία ο Ακάμας διαθέτει –ακόμη- σε αφθονία. Ακόμα και αυτοί που βλέπουν και ζηλεύουν το μοντέλο «ανάπτυξης» ανατολικά από το Λιοπέτρι ας θυμηθούν ποιες ήταν οι καταστάσεις οι οποίες οδήγησαν σε αυτού του είδους την ανάπτυξη μετά την εισβολή το 1974. Και αν δεχτούμε τελικά, έστω και εκ των υστέρων, ότι το μοντέλο αυτό ήταν λάθος, δύο λάθη δεν κάνουν ένα σωστό. Όσο για τις επόμενες γενιές, ας κάνουμε ένα απλό πείραμα επιλογής («choice experiment») δείχνοντάς τους δύο φωτογραφίες. Η πρώτη ενός πρόσφατου Κυπριακού «πύργου» και η δεύτερη ενός φυσικού τοπίου του Ακάμα και ας μας πουν οι νέες και οι νέοι του τόπου πού θα επέλεγαν να ζήσουν.
Η ανησυχία των πολιτών: Κερκόπορτα στην ανάπτυξη (CY style)
Δικαιολογημένη είναι και η ανησυχία της κοινωνίας των πολιτών με δεδομένη την έλλειψη ορθών περιβαλλοντικών πολιτικών της πολιτείας διαχρονικά. Οι πολίτες, βέβαια, θα πρέπει να θυμούνται το περιβάλλον συλλογικά και όχι επιλεκτικά και δη μόνο όταν βρίσκεται κοντά από τον τόπο κατοικίας μας. Επίσης, ας θυμηθούμε ότι όταν διατυμπανίζουμε ότι (ορθώς) «το περιβάλλον ανήκει σε όλους μας» αυτό δεν σημαίνει μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Αν δεχτούμε ότι ο Ακάμας είναι μια περιοχή που παρέχει οφέλη σε όλους τότε θα πρέπει όλοι να επωμιστούμε το βάρος και να στηρίξουμε (όχι απλά με λόγια, αλλά με πράξεις) τις τοπικές κοινότητες. Έτσι μόνο θα γίνουμε όλοι κοινωνοί του διαφορετικού μοντέλου ανάπτυξης και δεν θα θέσουμε σε κίνδυνο τη διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς στην περιοχή. Αλήθεια, ποιος θα στήριζε την ιδέα ενός εθνικού ταμείου για τον Ακάμα με τα έσοδα να πηγαίνουν στις τοπικές κοινότητες; Ας σηκώσει το χέρι.