Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος»
Διευθυντή του Εργαστηρίου Χημικής Μηχανικής και Μηχανικής Αειφορίας, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Είναι πλέον σε όλους γνωστό, ότι η προσωπική ελευθερία του ατόμου, αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες διατάξεις της Μάγκνα Κάρτα το 1215. Παράλληλα, το άρθρο 11 στον χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρεται ρητά στην ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης. Πόση αληθινή και έγκυρη πληροφόρηση έχουμε σήμερα είναι κάτι, που με προβληματίζει.
Έχοντας υπόψιν αυτά και με αφορμή την Πανδημία του Covid-19, αλλά και τη γενέθλιο ημέρα του Περιβάλλοντος, διερωτώμαι κατά πόσον είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε μια πραγματική πανδημία. Μια πανδημία που θα ξεγυμνώσει το όποιο σύστημα υγείας, θα αδειάσει τις όποιες παράλογες αποφάσεις του όποιου Υπουργικού Συμβουλίου, θα βάλει στο περιθώριο τον όποιο Υπουργό Υγείας, αλλά και Περιβάλλοντος. Μια πανδημία που δεν θα έχει καμία απολύτως έγνοια για το τι χρώμα έχεις, ή πόσο πλούσιος ή φτωχός είσαι. Μια πανδημία, που ίσως με τη μη στηριζόμενη σε επιστημονικά δεδομένα πρακτική του lockdown, είναι καταδικαστέα από κάθε άποψη, συνοδευόμενη από τα μαζικά rapid-test που θα αποτελούν το ανέκδοτο της επόμενης γενιάς.
Νομίζω, αν και είμαι τελικά πεπεισμένος, ότι αποτύχαμε παταγωδώς να θωρακίσουμε το σύστημα υγείας μας. Χάσαμε μία μοναδική ευκαιρία να προστατεύσουμε ουσιαστικά την ανθρώπινη ζωή, αλλά και το δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία. Βγήκαμε στα μέσα ενημέρωσης με ένα ύφος απαξίωσης και αλαζονείας και απειλήσαμε τον συνάνθρωπό μας να εφαρμόσει τα όποια μέτρα προτείναμε (εκ των οποίων όλα σχεδόν στερούνταν σοβαρής επιστημονικής τεκμηρίωσης), με το πρόσχημα ότι αν δεν τα τηρήσει θα τον κλείσουμε στο σπίτι. Τελικά, αφού τον απειλήσαμε, τον κλείσαμε στο σπίτι, χωρίς να του πούμε ποτέ το γιατί.
Ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με τη ρύπανση, την οποία ο ίδιος προκαλεί για να καλύψει τις δικές του ανάγκες και η πανδημία του COVID-19 μπροστά στην πανδημία της ρύπανσης και των κλιματικών αλλαγών θα μοιάζει με μυρμήγκι. Και το ερώτημα που τίθεται είναι: Γιατί δεν παίρνουμε ουσιαστικά μέτρα για τις βιομηχανίες αφού προκαλούν τόση ρύπανση, γιατί, για παράδειγμα, δεν επιβάλλουμε ένα καθολικό «βιομηχανικό Lockdown»; Και αυτό διότι αποτύχαμε να συνδέσουμε, στον βαθμό που θα έπρεπε, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα με την οικονομική ανάπτυξη. Τη στιγμή που οι περισσότερες χώρες στην Ε.Ε. έχουν υιοθετήσει πρακτικές, τεχνικές και κυρίως προσωπική συνείδηση για την προστασία του περιβάλλοντος και έχουν αναπτύξει στρατηγικές που περιλαμβάνουν τους στόχους της Κυκλικής Οικονομίας, της Πράσινης Συμφωνίας και των Ηνωμένων Εθνών, εμείς ταλαντευόμαστε κάπου ανάμεσα στο «κάμε το κουμπάρε τζαι έν έσιει πρόβλημα» και στο «πληρώνω όσο πετάω» (που μάλλον μεταφράζεται σε πετάω μόνο).
Τη στιγμή που η πανδημία του Covid-19 μετρά σε όλο τον κόσμο, σε διάρκεια 2 ετών, περίπου 3-4 εκατομμύρια θανάτους, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), καταγράφει σε παγκόσμιο επίπεδο 7-8 εκατομμύρια θανάτους λόγω έκθεσής μας σε μολυσμένο αέρα και 3-4 εκατομμύρια θανάτους λόγω έκθεσής μας σε εσωτερικά μολυσμένο αέρα, που οφείλεται κυρίως σε αναθυμιάσεις. Ταυτόχρονα, 9 στα 10 άτομα σε παγκόσμιο επίπεδο, αναπνέουν μολυσμένο αέρα ή αέρα πάνω από τα επιτρεπτά όρια, ενώ από το 2015 καταγράφονται περίπου 5 εκατομμύρια θάνατοι παιδιών, ηλικίας κάτω από 5 ετών, λόγω περιβαλλοντικών προβλημάτων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι 1 στα 4 παιδιά θα μπορούσαν να είχαν σωθεί, εάν εφαρμόζαμε πρακτικές που θα αποσκοπούσαν στη μείωση της ρύπανσης. Επιπλέον, καταγράφονται σε παγκόσμιο επίπεδο 1-2 εκατομμύρια θάνατοι παιδιών, τα οποία δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό. Επιπλέον, σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ με τίτλο «Global Environment Outlook», το ένα τέταρτο των πρόωρων θανάτων και ασθενειών παγκοσμίως σχετίζεται με τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Εκτιμάται ότι από το 2025 (δηλαδή αύριο το πρωί), ο μισός πληθυσμός του πλανήτη θα ζει σε συνθήκες υψηλής πίεσης για πρόσβαση σε νερό. Επιπλέον, κάθε χρόνο καταγράφονται περίπου 700.000 (επτακόσιες χιλιάδες) θάνατοι λόγω ρύπανσης των εδαφών που οφείλονται σε αντιμικροβιακά ανθεκτικά βακτήρια, ενώ αν μέχρι το 2050 η ρύπανση δεν αντιμετωπιστεί, θα οδηγήσει στον θάνατο περισσότερους ανθρώπους εξαιτίας του καρκίνου και θα κοστίζει παγκοσμίως περισσότερο από το μέγεθος της τρέχουσας αγοράς. Οι θάνατοι οι οποίοι καταγράφονται από την ρύπανση (κανένα εμβόλιο ή Lockdown δεν μπορεί να ανατρέψει το φαινόμενο), οφείλονται σε ποσοστό 21% από πνευμονία, 20% από καπνό, 34% από ανακοπή καρδίας, 19% από χρόνια αναπνευστικά προβλήματα, ενώ το πιο σημαντικό, το 7% αποδίδεται σε καρκίνο. Και αφού η ρύπανση προκαλείται από τη βιομηχανία σε ποσοστό πέραν του 60%, δεν είδα κάποιο κράτος να εφαρμόζει πολιτική lockdown στις βιομηχανίες (τελικά είναι «Πολλά τα λεφτά Άρη»).
Και αν όλα αυτά δεν είναι αρκετά για να πειστούμε, οι κλιματικές αλλαγές μας έχουν προ πολλού κτυπήσει την πόρτα. Επηρεάζουν όλα τα πλάτη και μήκη του κόσμου και είναι εδώ και τώρα που πρέπει να αντιληφθούμε ότι το ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, παρόλες τις πολιτικές και εθνικιστικές προσκλήσεις, δεν αναγνωρίζει κανένα απολύτως σύνορο. Η πρωτεύουσα της Ινδονησίας, η Τζακάρτα, κοντεύει να βυθιστεί στο νερό λόγω αύξησης της στάθμης της θάλασσας, ενώ θα παρασυρθούν και πολλά άλλα μικρά νησιά στον Ειρηνικό και Ατλαντικό Ωκεανό και τεράστιες παραθαλάσσιες άλλες εκτάσεις. Θα έχουμε τα επόμενα χρόνια αύξηση στη μέση θερμοκρασία του αέρα που αναμένεται σε κάποιες περιοχές να φθάσει και τους 4οC, έχοντας δυσμενή αποτελέσματα. Θα υπάρξει αύξηση της μέσης μέγιστης διάρκειας ξηρής περιόδου κατά 10-20 περίπου ημέρες ανά περίοδο μέχρι το 2050 και σημαντική αύξηση των ημερών με εξαιρετικά αυξημένο κίνδυνο για πυρκαγιά, ή μείωση της βροχόπτωσης. Όλα αυτά θα έχουν ως αποτέλεσμα τα έντονα καιρικά φαινόμενα, πλημύρες, τυφώνες (οι οποίοι θα διπλασιαστούν συγκριτικά με τα τελευταία 35 χρόνια). Θα αυξηθεί το κύμα καύσωνα στην Ευρώπη με πολλαπλούς θανάτους (να θυμίσω ότι το 2003 είχαμε 70.000 –εβδομήντα χιλιάδες- θανάτους στην Ευρώπη από το κύμα καύσωνα), ενώ αναμένονται στην Ελλάδα περίπου 1000-1500 θάνατοι ετησίως από τον καύσωνα και περίπου 100-200 στην Κύπρο μέχρι το 2050. Ακόμη, η αύξηση της θερμοκρασίας θα επηρεάσει την εξάπλωση ασθενειών που μεταφέρουν κυρίως έντομα και τρωκτικά. Ως το 2080 εκτιμάται ότι περισσότεροι από 350 εκ. άνθρωποι επιπλέον θα προσβληθούν από ελονοσία, ενώ θα διπλασιαστεί ο αριθμός των ατόμων που απειλούνται από τον δάγκειο πυρετό. Θα εξαπλωθούν, επίσης, ασθένειες όπως είναι η σχιστοσωμίαση, η εχινοκοκκίαση, η νόσος του Lyme, λοιμώξεις από ιούς hanta κ.λπ.
Λόγω της κλιματικής αλλαγής θα υπάρξουν μεταβολές στη γεωγραφική θέση της παραγωγής τροφής επιφέροντας δυσμενής συνέπειες (κοινωνικές και οικονομικές), ενώ υπολογίζεται ότι στις παράκτιες περιοχές θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις για την οικιστική, τουριστική, υγροτοπική, δασική και γεωργική χρήση της γης. Για την Ελλάδα υπολογίζεται ότι θα υπάρξουν μέχρι €8 δισεκατομμύρια ζημίες από την άνοδο της στάθμης του νερού κατά 1 μέτρο. Η ζημιά για την ελληνική οικονομία υπολογίζεται σε απώλεια εισοδήματος από €14,8 εκατ. έως €2,5 δισ., ενώ το κόστος από τη μείωση της βιοποικιλότητας από €287 εκατ. έως €1.8 δισ. εκατ. Στην Κύπρο εκτιμάται ένα αντίστοιχο σενάριο σε απώλειες που θα πλήξει σχεδόν όλους τους τομείς της οικονομίας και θα απειλήσει σημαντικά την ανθρώπινη ζωή και το υφιστάμενο ίσως σύστημα υγείας.
Εκτιμάται ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, θα χαθεί πέραν του 50% του ήδη εύκολα διαθέσιμου νερού, ενώ η απώλεια του καλλιεργήσιμου εδάφους θα είναι ιδιαίτερα έντονη. Οι αρνητικές επιπτώσεις στη γεωργία ενισχύονται από τις ζημίες στις καλλιέργειες που θα προκαλούνται από ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι καύσωνες, οι ξηρασίες και οι έντονες βροχοπτώσεις με την απώλεια σε καλλιεργήσιμο έδαφος να ξεπερνά το 20%. Πέραν του 10% των ειδών που έχουν μελετηθεί έως τώρα θα αντιμετωπίσουν αυξανόμενο κίνδυνο εξαφάνισης για κάθε 1οC αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας, ενώ θα χαθεί πάνω από το 20% των υγροτόπων. Επιπλέον, θα υπάρξει σημαντική συρρίκνωση των δασών, που ίσως ξεπεράσει το 5-10% της έκτασής τους. Τρομερή επίπτωση θα έχει ίσως η πιο σημαντική οικονομική πηγή της χώρας μας, που είναι ο τουρισμός, καθώς αναμένεται φθορά παράκτιων τουριστικών υποδομών, απαξίωση τουριστικών υποδομών λόγω έλλειψης φυσικών προϋποθέσεων χρήσης τους (όπως έλλειψη χιονιού για τα χιονοδρομικά κέντρα), διείσδυση θαλάσσιου νερού στον υδροφόρο ορίζοντα και υφαλμύρωση του πόσιμου νερού, μείωση διαθέσιμου νερού λόγω μείωσης βροχοπτώσεων, μείωση και εξάλειψη οικοτουριστικών υποδομών και δραστηριοτήτων. Όλα αυτά θα οδηγήσουν σε πιθανή μείωση του τουριστικού κύματος το καλοκαίρι και μείωση της εισπραξιμότητας.
Στον τομέα της υγείας, τον οποίο αρνούμαστε πεισματικά να θωρακίσουμε (από άγνοια, ημιμάθεια, ή ετσιθελισμό), εφαρμόζοντας ερασιτεχνικές πρακτικές έως και εγκληματικές, πετώντας εκατομμύρια ευρώ σε τεστ ταχείας ανίχνευσης αντιγόνου και αρνούμενοι πεισματικά τον καθορισμό μίας ολοκληρωμένης στρατηγικής αντιμετώπισης κρίσεων, αυξάνοντας τις μονάδες εντατικής θεραπείας και προσλαμβάνοντας επιστήμονες υγείας, οι κλιματικές αλλαγές θα προσδώσουν σοβαρές κοινωνικές αναταράξεις αφού αναμένεται αύξηση της θνησιμότητας (μέχρι και 4% σε όλη την Ε.Ε.). Παράλληλα, ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως ηλικιωμένοι, παιδιά, άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας, οι κοινωνικά αποκλεισμένοι μετανάστες κλ.π., θα είναι οι πρώτοι που δεν θα μπορέσουν να προσαρμοστούν. Το ετήσιο κόστος στην Υγεία στην ΕΕ αναμένεται να ξεπεράσει τα €130 εκ.
Τελικά το πόσο έτοιμο είναι το κράτος μας στο να αντιμετωπίσει μία τέτοια πανδημία το γνωρίζει όλο το εκάστοτε Υπουργικό Συμβούλιο και ο εκάστοτε Πολιτικός Προϊστάμενος του Υπουργείου Υγείας. Αλήθεια το γνωρίζουν (;) διότι εδώ είναι που μου έρχεται στο μυαλό ο τεράστιος Σωκράτης, που δήλωσε ότι: «φοβάμαι όλους όσους δεν γνωρίζουν, ότι δεν γνωρίζουν για αυτά που δεν γνωρίζουν». Τελικά τους φοβάμαι κι εγώ.
