Εξ αποστάσεως εκπαίδευση: Νέμεσις ή λύτρωση;
του Καθηγητή Γιάννη Βογιατζάκη,
Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος»
Διευθυντή του Εργαστηρίου Διαχείρισης Χερσαίων Οικοσυστημάτων, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Επισκέπτη Καθηγητή στο Università di Milano-Bicocca
Η συνήθης, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αντιμετώπιση/στάση τόσο από την Πολιτεία όσο και από τα συμβατικά Πανεπιστήμια προς την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, μέχρι και το πολύ πρόσφατο παρελθόν, ήταν η έμμεση ή άμεση απαξίωση αυτής και των εκπροσώπων της. Μέχρι που φτάσαμε στο 2020 και στην πανδημία του νέου κορονοϊού. Ξαφνικά ο όρος «εξ αποστάσεως» μπήκε για τα καλά στην καθημερινότητά μας, από ανάγκη και όχι από επιλογή, δημιουργώντας ενθουσιασμό, νέες ιδέες, αλλά και σύγχυση, απογοήτευση, γκρίνιες.
Η πανδημία δημιούργησε νέα δεδομένα σε όλους τους τομείς και η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Τα παρακάτω αποτελούν προσωπικές μου εμπειρίες/διαπιστώσεις από την πλευρά του πανεπιστημιακού δασκάλου (και του γονιού), σε δύο χώρες (Κύπρος και Ιταλία), οι οποίες, όπως πολλές άλλες, ακολουθώντας τα σημάδια των καιρών «αναγκάστηκαν» να υιοθετήσουν σε ευρεία κλίμακα πρακτικές και μεθόδους για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Την πρότερη δυσπιστία διαδέχτηκε η «επιταγή» προσαρμογής σε μία νέα (απρόβλεπτη) πραγματικότητα μέσα σε λίγες εβδομάδες.
Ξαφνικά συνάδελφοι και φίλοι συμβατικών Πανεπιστημίων διαπίστωσαν ότι το να προετοιμάσεις ένα μάθημα εξ αποστάσεως δεν σημαίνει αναρτώ μια διάλεξη σε μορφή powepoint σε κάποια πλατφόρμα, την οποία απλά θα αναγνώσω στους φοιτητές. Και αν αυτό πράττουν και θα συνεχίσουν αυτή την πρακτική και το τρέχον εξάμηνο, τους παροτρύνω να το ξανασκεφτούν. Δεν είναι αυτό η εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Και να πάμε κι ένα βήμα παραπέρα. Μεγάλα ακροατήρια και εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν συμβαδίζουν ή μήπως ακριβώς το αντίθετο; Ένα καλό παράδειγμα αποτελούν τα λεγόμενα MOOCs, τα μαζικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα, τα οποία προσφέρονται και αναγνωρίζονται, από κάποια από τα καλύτερα Πανεπιστήμια στον κόσμο. Προφανώς μπορείς να δώσεις μία διάλεξη σ’ ένα κοινό των 100+ ατόμων, όπως θα έκανες σ’ ένα αμφιθέατρο. Η διαφορά είναι ότι στην εξ αποστάσεως υπάρχουν διαφορετικοί κανόνες/μέθοδοι εμπλοκής με τους φοιτητές.
Για τις θετικές επιστήμες, αυτό που έδειξε η πανδημία είναι ότι δεν είμαστε αναγκασμένοι να αναβάλουμε το εργαστηριακό μάθημα μέχρι ο δείκτης R να πέσει σε επιτρεπτά επιδημιολογικά επίπεδα «…διότι ούτως ή άλλως δεν μπορώ να κάνω εργαστήρια εξ αποστάσεως». Αυτό ίσως ισχύει για κάποια αντικείμενα, αλλά η γενίκευση εν έτει 2021 είναι μύθος μια και τα μέσα και οι τεχνολογίες υπάρχουν για να συνεχιστεί απρόσκοπτα και σε υψηλό επίπεδο η διδασκαλία, ακόμα και σε εργαστηριακά μαθήματα. Υπάρχουν ανοικτά Πανεπιστήμια ανά τον κόσμο που αξιοποιούν τις τεχνολογικές δυνατότητες στην εκπαιδευτική πράξη εδώ και χρόνια και ναι, το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου είναι ένα από αυτά. Προφανώς χρειάζονται κατάλληλες υποδομές, αλλά και συνειδητοποιημένοι φοιτητές, οι οποίοι θα γίνουν συνυπεύθυνοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το τελευταίο ίσχυε ανέκαθεν και γίνεται όλο και πιο προφανές με την παραδοχή ότι η «καθέδρας» διδασκαλία είναι πλέον αναχρονιστική.
Τι γίνεται, όμως, στα σχολεία, όπου ως γνωστό «η εκπαίδευση είναι λειτούργημα»; Οι λειτουργοί της εκπαιδευτικής κοινότητας χωρίσθηκαν σε τρεις ομάδες: τους απροετοίμαστους (οι οποίοι κατανόησαν όμως την αναγκαιότητα προσαρμογής), τους αδιάφορους και τους απρόθυμους. Αυτές οι κατηγορίες θα πει κάποιος προϋπήρχαν, αλλά κάποιες κατηγορίες είναι πιο επιζήμιες από άλλες. Είναι άλλωστε ευκολότερο να αποκτήσεις δεξιότητες από το να αλλάξεις στάσεις.
Και τι γίνεται στο σχολείο όταν η σύνδεση στο internet είναι πολύ πιο αργή από την σύνδεση στο σπίτι; Ή όταν η σύνδεση είναι ικανοποιητική, αλλά οι υπολογιστές είναι απαρχαιωμένοι σε σχέση με τους διαθέσιμους στα σπίτια των μαθητών; Μια πρόσφατη έρευνα στην Κύπρο έδειξε ότι το 60% των γονιών δεν είναι ικανοποιημένοι με την τηλεκπαίδευση στα σχολεία. Ποια δικαιολογία υπάρχει και πώς μπορούν να πειστούν οι γονείς, όταν ένα χρόνο μετά είσαι, στο θέμα της ενσωμάτωσης των τεχνολογιών στην εκπαίδευση, στο ίδιο σημείο, όπως ήσουν ένα χρόνο πριν;
Η εικονική τάξη δεν παύει να είναι μια τάξη, όπως οι συμβατικές, με κοινά χαρακτηριστικά, αλλά και σημαντικές διαφορές. Όπως θέτεις κανόνες συμπεριφοράς στην τάξη, πρέπει να θέσεις κανόνες συμπεριφοράς και στην εικονική τάξη. Τα διαθέσιμα ηλεκτρονικά μέσα/πλατφόρμες που χρησιμοποιούνται (Teams, Zoom, Webex, Blackboard Collaborate, κ.λπ.) δίνουν τη δυνατότητα «ελέγχου» της τάξης (κάμερες, μικρόφωνο, συνομιλία/chat) όχι ως οργουελιανός «Μεγάλος Αδελφός», αλλά περισσότερο ως μέσο διατήρησης στοιχειώδους ‘τάξης’ στην τάξη. Είναι εκπαιδευτικά ορθό να εμπλέξεις στη διαδικασία τους μαθητές δίνοντάς τους τη δυνατότητα συμμετοχής, αλλά το θέμα είναι πώς το κάνεις. Όταν ζητήσεις από όλα τα παιδιά μιας τάξης δευτέρας δημοτικού (25 τον αριθμό) να σου πουν τον πίνακα του 4 (προπαίδεια), μέχρι να φτάσεις στο τελευταίο παιδί, το 23ο θα έχει αρχίσει να ζωγραφίζει, το 24ο θα έχει αρχίσει να παίζει παιγνίδια στον υπολογιστή και το 25ο (ο γιος μου) θα έχει τρυπήσει με το μολύβι την μπλούζα του από τη βαρεμάρα.
Το διαδραστικό μάθημα είναι τέχνη και γίνεται πιο δύσκολο όσο η ηλικία των συμμετεχόντων είναι μικρότερη. Και ναι μεν, η διαδραστικότητα δεν είναι το μόνο όπλο της εξ αποστάσεως, αλλά είναι το κύριο μέσο για να αναστρέψεις την τάξη και να «ανατρέψεις» την «καθέδρας» διδασκαλία. Η εξ αποστάσεως χρειάζεται μια στοιχειώδη επιμόρφωση σε μεθοδολογίες και πρακτικές τηλεκπαίδευσης, κυρίως των εκπαιδευτικών, πέραν από την εξοικείωση με την τεχνολογία και τα έξυπνα κινητά. Εκτείνεται στη μαεστρία της μη συμβατικής διδασκαλίας για την ενθάρρυνση συμμετοχής του ακροατηρίου (μαθητές ή φοιτητές), το οποίο δεν είναι φυσικά παρόν. Το τελευταίο, όπως όλοι μας έχουμε διαπιστώσει ένα χρόνο μετά, είναι το δυσκολότερο κομμάτι, δηλαδή η ουσιαστική επικοινωνία εκπαιδευτή-εκπαιδευόμενου κατά τη διάρκεια του μαθήματος.
Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν είναι όπως η συμβατική διδασκαλία, είναι διακριτή, δεν διεκδικεί να υποκαταστήσει τη συμβατική, διεκδικεί τη δική της θέση και δεν αποτελεί εκπαιδευτικό παρία, αλλά ισότιμο πυλώνα της εκπαίδευσης. Η πανδημία ήρθε «απλά» να μας το υπενθυμίσει. Βέβαια, αυτό δεν μπορεί να γίνει όσο απαξιώνεται και όσο δεν υπάρχει επιμόρφωση (τεχνικής και εκπαιδευτικής φύσεως). Και αν μετά το τέλος της πανδημίας παραγκωνιστεί (ξανά). Αντί επιλόγου ας μου επιτραπούν τρεις παραινέσεις με καθαρά Κυπριακό άρωμα.
Προς τους ιθύνοντες
Υπάρχει ένα κρατικό Πανεπιστήμιο στην Κύπρο, το οποίο δια νόμου έχει ιδρυθεί από την Πολιτεία για να προάγει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, με συλλογική εμπειρία 15 ετών. Συμβουλευτείτε το και κυρίως στηρίξτε το.
Προς τα συμβατικά ΑΕΙ
Υπάρχει ένα εξ αποστάσεως Πανεπιστήμιο στην Κύπρο, το οποίο για το μέγεθός του και τον (επί σειρά ετών) πενιχρό του προϋπολογισμό έχει πολυσχιδές και (διεθνές) αξιόλογο έργο να επιδείξει. Μην το υποτιμάτε.
Προς τους υποψήφιους φοιτητές
Υπάρχει ένα αξιόπιστο, δημόσιο Πανεπιστήμιο στην Κύπρο, το οποίο εξειδικεύεται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση (όχι εξ ανάγκης). Εμπιστευτείτε το.
Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου δέχεται αιτήσεις εισαγωγής για το ακαδημαϊκό έτος 2021-2022 ως τις 25 Μαΐου 2021 στο www.ouc.ac.cy
