Πολιτισμός για το τώρα, το πριν, το μετά και το πάντα
Λίγα λόγια για τη 18η Απριλίου, την Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών
του Δρα Γεωργίου Παπαϊωάννου
Ακαδημαϊκού Υπευθύνου του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Πολιτιστική Πολιτική και Ανάπτυξη» του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου
Αναπληρωτή Καθηγητή και Διευθυντή του Εργαστηρίου Μουσειολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Στις 18 Απριλίου του 1982, στην Τυνησία, στο πλαίσιο συμποσίου του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Τοποθεσιών (ICOMOS), προτάθηκε να οριστεί Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών (International Day for Monuments and Sites). Η πρόταση υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO. Έκτοτε, η Ημέρα αυτή τιμάται κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο με πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκθέσεις, συνέδρια, ομιλίες και άλλες πολιτιστικές δράσεις. Στόχος ήταν και είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού αναφορικά με τον πολλαπλό ρόλο των μνημείων και των τοποθεσιών (και γενικότερα της πολιτισμικής κληρονομιάς) στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Το θέμα της Ημέρας είναι για το 2021 «Σύνθετα Παρελθόντα: Ποικίλα Μέλλοντα» ("Complex Pasts: Diverse Futures"). Με άξονα τους γνωστούς στίχους από το τραγούδι «Σ’ αγαπώ» (γιατί αγαπάμε τον πολιτισμό και εορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα του!), σχολιάζω ορισμένα μέρη αυτού του ρόλου στις ακόλουθες γραμμές.
Για το τώρα και το πριν: Είναι η πολιτιστική μας πολιτική. Αναμφίβολα και πρωτίστως, τα μνημεία και οι τοποθεσίες πολιτισμικής κληρονομιάς είναι για το τώρα, για το σήμερα, για τη σύγχρονη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή. Ο ρόλος τους δεν εξαντλείται στην τουριστική εκμετάλλευση, στην οικονομική αντανάκλαση ή στην εκπαιδευτική αξιοποίηση. Αποτελούν μέρος της καθημερινότητας των τοπικών κοινωνιών. Ζούμε ανάμεσά τους, δημιουργούμε νέες εμπειρίες και μνήμες μαζί τους, συνδέουμε την καθημερινή μας δραστηριότητα με αυτά. Μια βόλτα στην Ακρόπολη μετά τη δουλειά, μια συζήτηση κι ένα ρόφημα σε καφενείο στην Παλιά Πόλη, ένα γεύμα με θέα τις βενετικές οχυρώσεις της Λευκωσίας εμπλουτίζουν το σήμερα των μνημείων και των τοποθεσιών. Παράλληλα, κι επίσης αναμφίβολα, τα μνημεία τα οφείλουμε στο παρελθόν. Είναι αυτό το παρελθόν, το υλικό και το άυλο, τo σύνθετο, το παρελθόν σε πληθυντικό αριθμό, που έχουμε χρέος να προστατεύσουμε, να μελετήσουμε, να αναδείξουμε, ξεπερνώντας φόβους και πάθη. Κάθε παρόν επιλέγει τα παρελθόντα του, κάθε κοινωνία την ιστορία και τις ιστορίες της. Επιλέγουμε, προστατεύουμε, αλλά και αναιρούμε προκαταλήψεις και φοβίες, και αναδεικνύουμε μέσω της έρευνας πολιτισμικές πτυχές που δεν είναι ακόμη γνωστές και ανακαλύπτουμε τα «σύνθετα παρελθόντα» μας.
Για το μετά και το πάντα: Είναι η πολιτιστική μας διαχείριση, μαζί με την πολιτιστική μας ανάπτυξη, τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και χάραξης στρατηγικών. Καλούμαστε να είμαστε έτοιμοι για τις προβλέψεις και τις εκπλήξεις του μέλλοντος, που είναι κι αυτό στον πληθυντικό. Όχι μόνοι μας. Ούτε μόνο με τα μνημεία και τις τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομίας. Είναι η παγκόσμια κοινότητα, είναι οι εμπλεκόμενοι φορείς (από την UNESCO έως τους τοπικούς συλλόγους), είναι όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη που συμβάλλουν και συν-δημιουργούν τα «ποικίλα μέλλοντα». Από τα σύνθετα παρελθόντα στα ποικίλα μέλλοντα, η λύση είναι η προετοιμασία, το καλό υπόβαθρο στη θεωρία και στην πράξη, οι αναπτυγμένες ικανότητες και δεξιότητες. Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, με το μεταπτυχιακό του πρόγραμμα «Πολιτιστική Πολιτική και Ανάπτυξη», συμβάλλει προς αυτή την κατεύθυνση.
Το Πρόγραμμα δέχεται αιτήσεις εισαγωγής ως τις 25 Μαΐου 2021 στο www.ouc.ac.cy
