Ο ‘χώρος’ ως πόρος: Γεμίζοντας (ή μήπως όχι) το κενό
του Καθηγητή Γιάννη Βογιατζάκη,
Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος»
Διευθυντή του Εργαστηρίου Διαχείρισης Χερσαίων Οικοσυστημάτων, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Επισκέπτη Καθηγητή στο Università di Milano-Bicocca
Η κύρια πρόκληση της χωροταξίας είναι να διαχειριστεί τον “χώρο” με τέτοιο τρόπο, ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες, οι οποίες προκύπτουν από τις διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες (πάντα ανθρωποκεντρικά). Η πρόκληση αυτή σ’ ένα νησιώτικο περιβάλλον είναι πιο έντονη. Πόσο μάλλον σ’ ένα ημικατεχόμενο νησί, το οποίο εξακολουθεί να βιώνει τις επιπτώσεις της εισβολής. Δυστυχώς, αυτοί οι περιορισμοί, δεν μπορούν να αποτελούν συνεχώς δικαιολογία των χωροταξικών μας επιλογών. Η επιστημονική γνώση/εξειδίκευση πρέπει να βοηθάει στην αντιμετώπιση των προκλήσεων σε οποιοδήποτε χωροχρονικό πλαίσιο, στο οποίο αυτές προβάλλουν, χωρίς να παρακάμπτει την κοινή λογική. Όχι, δεν είμαι χωροτάκτης, όμως, υπάρχουν θέματα, τα οποία άπτονται της κοινής λογικής και όχι απαραίτητα εμπειρογνωμοσύνης.
Η αλλαγή χρήσης γης (“land use change”) είναι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική πρόκληση βραχυπρόθεσμα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, χωρίς να υποβαθμίζουμε την κλιματική αλλαγή. Και αυτό επειδή η μεν αλλαγή χρήση γης έχει άμεσες και ορατές συνέπειες, ενώ η κλιματική αλλαγή δρα σε διαφορετικές χωρικές και χρονικές κλίμακες και σίγουρα δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή (ή τουλάχιστον έτσι νομίζει η κοινή γνώμη, ενίοτε και οι πολιτικοί).
Σκεφτείτε το λίγο: αναζητούμε χώρο για ΑΠΕ ή ΧΥΤΑ, χώρο για νέες καλλιέργειες ή δενδροφυτεύσεις, χώρο για προστασία της φυσικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς, χώρο για ανάπτυξη ή «ανάπτυξη». Όμως, δεν είναι όλες οι χρήσεις γης το ίδιο από άποψη επίδρασης στο περιβάλλον, ούτε εξίσου αναστρέψιμες. Δηλαδή, είναι πιο δύσκολο να «περάσεις» από κάποιες χρήσεις γης σε άλλες. Το δάσος μπορεί να γίνει αγροτική καλλιέργεια και ενδεχομένως το αντίστροφο υπό προϋποθέσεις. Το δάσος και η αγροτική καλλιέργεια μπορούν επίσης εύκολα να μετατραπούν σε σφραγισμένες επιφάνειες. Το αντίθετο, όμως, δεν ισχύει. Η μετατροπή χρήσεων γης σε σφραγισμένες επιφάνειες (π.χ. για δόμηση ή για κατασκευή δρόμων) σημαίνει με μαθηματική ακρίβεια απώλεια του χώρου αυτού για οποιαδήποτε άλλη διαφορετική χρήση πέραν της αστικής/βιομηχανικής εκμετάλλευσης μελλοντικά. Στην πράξη, σημαίνει ότι σφραγίζοντας επιφάνειες καθιστούμε αυτήν τη χρήση γης μη αναστρέψιμη, όπως μη αναστρέψιμες είναι και οι επιδράσεις της στη μορφολογία, υδρολογία και οικολογία μιας περιοχής.
Αλήθεια, γνωρίζουμε άραγε ότι η πυκνότητα δρόμων στην Κύπρο είναι κοντά στην πυκνότητα ηπειρωτικών χωρών, όπως η Γαλλία και η Ισπανία, και ότι η δέσμευση γης για αστικές/βιομηχανικές χρήσεις στην Κύπρο είναι η μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Ο ρυθμός δε, με τον οποίο συνεχίζουμε να «σφραγίζουμε» περιοχές, είναι μεγαλύτερος από τον Ευρωπαϊκό μέσο ρυθμό; Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί, διότι απλά ο χώρος στο νησί είναι πεπερασμένος και αυτό για να το κατανοήσουμε δεν χρειάζονται περγαμηνές ή εμπειρογνωμοσύνη σε θέματα χωροταξίας.
Ένα ράφι σε μια προσωπική βιβλιοθήκη μπορείς να το γεμίσεις με όποια βιβλία θέλεις. Μπορείς να αλλάξεις κατηγορία βιβλίων, να βάλεις λιγότερα ή περισσότερα. Δεν υπάρχουν ασύμβατα βιβλία σ΄ ένα ράφι (εκτός αν μιλάμε για Πανεπιστημιακή ή Εθνική Βιβλιοθήκη). Εάν δεν χωράνε τα βιβλία σου σε μία, αγοράζεις και δεύτερη βιβλιοθήκη. Η διαφορά σ’ ένα νησί είναι ότι δεν μπορείς να αγοράσεις δεύτερο, δεν μπορείς να ‘μεγαλώσεις’ την έκτασή του και υπάρχουν χρήσεις γης, οι οποίες δεν είναι συμβατές με τη χρήση του χώρου στο διηνεκές, αν συνεχίσεις να τις στηρίζεις.
Με άλλα λόγια, ο χώρος στο νησί δεν είναι απλά ένα κενό, το οποίο πρέπει να γεμίσουμε, ακόμα και αν αυτό γίνεται για λόγους (βραχυπρόθεσμου) δημόσιου συμφέροντος. Τροφή για σκέψη, όπως μας λένε και οι Αγγλοσάξωνες.
Το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος» δέχεται αιτήσεις εισαγωγής ως τις 25 Μαΐου 2021 στο www.ouc.ac.cy
