Σολέα, Μάτι, Ορά, Ρόδος, Αλεξανδρούπολη … στο ίδιο έργο θεατές
του Καθηγητή Γιάννη Βογιατζάκη
Ακαδημαϊκού Υπεύθυνου του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος», Διευθυντή του Εργαστηρίου Διαχείρισης Χερσαίων Οικοσυστημάτων του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου
Οι φετινές πυρκαγιές στη Ρόδο με βρήκαν στην Ελλάδα. Μετά τη Ρόδο ήρθε η Εύβοια, η Κέρκυρα, η ορεινή Λεμεσός, και τις τελευταίες μέρες (!) η Αλεξανδρούπολη, η Δυτική Αττική και πόσες άλλες περιοχές. Διερωτάται κανείς γιατί θα πρέπει να γράφουμε τα ίδια κάθε χρόνο. Η απάντηση δεν μπορεί να είναι: «γιατί κάθε χρόνο συμβαίνουν τα ίδια». Η συζήτηση μπαίνει πάντα σε λάθος βάση: πόσους (δασο-) πυροσβέστες, πόσα ελικόπτερα, πόσα αεροπλάνα, πόσα drones, πόσα συστήματα έγκαιρης ανίχνευσης έχουμε/χρειαζόμαστε. Όλα αυτά αφορούν καταστολή και πολιτική προστασία, ΔΕΝ αφορούν πρόληψη. ΟΧΙ, δεν είναι άσχετα ούτε αχρείαστα, είναι ουσιώδες μέρος της λύσης, ΑΛΛΑ δεν φτάνουν, δεν είναι τα μόνα που χρειάζονται για την αποφυγή των φονικών (μεγα)πυρκαγιών.
Γιατί το «κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν», όπως και τόσο άλλα αρχαία ρητά, να ισχύει για τους άλλους, αλλά όχι για τους απόγονους αυτού που το είπε; Γιατί να μας ενδιαφέρουν μόνο τα μέσα με τα οποία θα ανιχνεύσουμε έγκαιρα την πυρκαγιά ή θα την καταστείλουμε γρήγορα; Γιατί να μη μας ενδιαφέρει και το πώς θα περιορίσουμε τις πιθανότητες εκδήλωσής της;
Έχουμε πλέον εμπεδώσει το εύφλεκτο των πευκοδασών στη Μεσόγειο, μάθαμε για το δύσκολο ανάγλυφο, μάθαμε και για τους χάρτες επικινδυνότητας, γνωρίζουμε για τη σημασία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, και ότι οι περισσότερες πυρκαγιές οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα, ενώ τα τελευταία χρόνια μαθαίνουμε και για την κλιματική αλλαγή. Η επανάληψη μήτηρ μαθήσεως μεν, αλλά στην προκειμένη περίπτωση δεν γίναμε σοφότεροι με τα χρόνια.
Η πολιτεία από τη μια εξακολουθεί να θεωρεί ότι, κυρίως υπό το πρίσμα της κλιματικής κρίσης, οι αλλαγές στη δυναμική των οικοσυστημάτων μπορούν να αντιμετωπιστούν σε ορίζοντα 4ετίας (ή 5ετίας) της εκάστοτε διακυβέρνησης. Οι πολίτες απ’ την άλλη πιστεύουν πως ό,τι συμβαίνει, εξελίσσεται κάπου μακριά τους:
- ‘Το τι γίνεται στο δάσος δεν με αφορά εκτός αν συνορεύω μ’ αυτό (άρα κινδυνεύω) ή θέλω να κτίσω μέσα σ’ αυτό’.
- ‘Το τι γίνεται στην παραλία δεν με αφορά εκτός αν θέλω να βάλω ομπρέλες και ξαπλώστρες ή να κτίσω πάνω στη θάλασσα’.
- ‘Η φρυγανική βλάστηση είναι «ξημαρησιές» (αγριόχορτα) άρα αναλώσιμη’.
Το περιβάλλον βάλλεται πανταχόθεν και καθημερινά. Πολλά περνάνε στα ψιλά των Μέσων ενημέρωσης μέχρι να έρθει το Μάτι, η Ρόδος, η Σολέα, η Ορά, η Εύβοια, η Ηλεία.
Αρθρογραφώ και διδάσκω εδώ και χρόνια για συνδιαχείριση και επιμέλεια γαιών τονίζοντας τη συλλογική ευθύνη. Μερικές από τις «αγαπημένες» μου λέξεις κλειδιά: άναρχη δόμηση (ή μεμονωμένη κατοικία), σφράγιση επιφανειών, καύσιμη ύλη, βόσκηση, εγκατάλειψη υπαίθρου, μωσαϊκό τοπίο. Οι μεγαπυρκαγιές (‘megafires’) δεν έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά των πυρκαγιών όπως τις «ξέραμε» μέχρι σήμερα, κατά συνέπεια δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τέτοιες. Χρειάζεται να αναθεωρήσουμε όλα όσα γνωρίζαμε για σχεδιασμό, εκπαίδευση, διαχείριση και πολιτικές που αφορούν στις πυρκαγιές, αλλά κυρίως την ύπαιθρο. Οι δράσεις που αφορούν στην πρόληψη και στην καταστολή των πυρκαγιών πρέπει να είναι ΟΛΟΧΡΟΝΕΣ. Και αυτό διότι η βροχόπτωση του χειμώνα επηρεάζει την περιεκτικότητα σε υγρασία της καύσιμη ύλης, ενώ η διαχείριση ή μη της υπαίθρου επηρεάζει τον όγκο και την συνέχεια της καύσιμης ύλης. Πρέπει να μπούμε στην προσαρμοστική διαχείριση δασών. Με δασοκομικούς όρους αυτό μπορεί να σημαίνει, σε επίπεδο συστάδων, επιλεκτικές αραιώσεις, διαχείριση της βλάστησης του υπορόφου, προώθηση μικτών συστάδων, αλλαγές στη σύνθεση των ειδών ή στη γενετική σύνθεση (χρήση ανθεκτικών γονότυπων). Σε επίπεδο τοπίου και δη εκτός δασικών περιοχών μπορεί να επιβάλλεται η διακοπή ή η καθυστέρηση της συνδεσιμότητας της καύσιμης ύλης (ακόμα και με βόσκηση όπου χρειαστεί). Όλα αυτά χρειάζονται ενεργή διαχείριση της υπαίθρου και δεν αφορούν μόνο τις Δασικές Υπηρεσίες κάθε κράτους αν και αυτές οφείλουν να έχουν επιτελικό ρόλο. Οι δε δασικές πυρκαγιές και οι πυρκαγιές της υπαίθρου δεν ήταν ποτέ θέμα της πυροσβεστικής, ακόμα και σ’ αυτήν έχουν εκχωρηθεί σχετικές αρμοδιότητες.
Ολόχρονη πρέπει να είναι και η επιχειρησιακή μας ετοιμότητα διότι οι εποχές αλλάζουν και οι ευνοϊκές για τις πυρκαγιές συνθήκες μπορεί πλέον να έρθουν τον Απρίλη, πριν δηλαδή να εγκριθούν οι πιστώσεις για εναέρια μέσα ή προσωπικό κατάσβεσης, ή να έρθουν τον Νοέμβρη όταν οι συμβάσεις για μισθώσεις και έκτακτο προσωπικό έχουν λήξει.
Το φυσικό απόθεμα είναι μέρος του τουριστικού προϊόντος σε όλα τα νησιά του Αιγαίου, στην Ρόδο, στην Κρήτη, στην Κύπρο και ως τέτοιο διαφημίζεται από τα μεγάλα τουριστικά γραφεία του εξωτερικού. Η δε ποιότητα και ποσότητα του φυσικού αποθέματος έγκειται στους χρήστες και διαχειριστές (όχι τους επισκέπτες). Κανένας δεν ενδιαφέρεται να πάει διακοπές σε «κρανίου τόπο». Όπως αλλάζει το τουριστικό προϊόν, θα αλλάξουν και οι τουριστικές περίοδοι και προορισμοί. Όσοι δεν θέλουν να βρεθούν προ εκπλήξεων, αλλά αρνούνται να αναγνώσουν τα σημεία των καιρών και τις πληγές της φύσης, τουλάχιστον ας κάνουν μια ανάγνωση της παραβολής των μωρών παρθένων.