Μεγάλες αλλαγές στην ιστορία οφείλονται σε απροσδόκητα γεγονότα, σε στρεβλώσεις της κανονικότητας, σε αιφνίδιες αλλαγές, όπως εν προκειμένω η πανδημία της νόσου covid-19. Οι αναταραχές που έχει προκαλέσει η πανδημία σε όλα τα επίπεδα και πτυχές της ανθρώπινης ζωής δοκιμάζουν ακόμα τις αντοχές μας, αλλά και τις αντοχές οργανισμών όπως τα πανεπιστήμιά μας. Και –ίσως– είμαστε ακόμα στην «κορυφή του παγόβουνου» για τις προκλήσεις που έρχονται.
Το μεγάλο στοίχημα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην απαρχή της πανδημίας ήταν η αποτελεσματική και γρήγορη προσαρμογή και ανταπόκριση στα νέα δεδομένα και η απρόσκοπτη συνέχιση των εκπαιδευτικών διεργασιών, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα και στο επίπεδο των προσφερόμενων υπηρεσιών. Η πανδημία έδρασε ουσιαστικά ως ένας ισχυρός επιταχυντής για αλλαγές που συζητούσαμε από καιρό, οι οποίες καθίστανται πλέον αναγκαίες. Έφτασε το πλήρωμα του χρόνου για τα Πανεπιστήμια να επενδύσουν στο ‘νέο’, προσιτό, ποιοτικό και βιώσιμο περιβάλλον της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και να επαναπροσδιορίσουν τις λειτουργίες και τις παιδαγωγικές τους πρακτικές.
Στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΑΠΚΥ) βρεθήκαμε -λόγω της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας μας- μπροστά από τις εξελίξεις. Δεν χρειαστήκαμε «λύσεις ανάγκης». Εδώ και 20 χρόνια το ΑΠΚΥ εξειδικεύεται στην ανοικτή εκπαίδευση και προσφέρει προγράμματα σπουδών και διά βίου μάθησης αποκλειστικά εξ αποστάσεως με την αξιοποίηση κατάλληλων τεχνολογικών υποδομών, με καλά θεμελιωμένες μεθόδους τηλεκπαίδευσης -προσαρμοσμένες στις ανάγκες ενηλίκων φοιτητών- και με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και μέσων διδασκαλίας και μάθησης.
Το ΑΠΚΥ είναι, εν ολίγοις, πρωτοπόρο στην ψηφιακή εκπαίδευση στην Κύπρο. Για εμάς είναι ξεκάθαρο ότι η βέλτιστη τριτοβάθμια μαθησιακή εμπειρία θα είναι νομοτελειακά ψηφιακή και ότι το μοντέλο της υβριδικής εκπαίδευσης είναι εδώ για να μείνει και θα αποτελέσει τη νέα κανονικότητα. Η ανάγκη για «ευελιξία» είναι μονόδρομος για τον σύγχρονο άνθρωπο. Λόγω της εξειδίκευσης του ΑΠΚΥ στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση είμαστε, επίσης, σε θέση να γνωρίζουμε ότι στη χρονική αυτή περίοδο τα συμβατικού τύπου πανεπιστήμια προσφέρουν στους φοιτητές τους μια πρώτη εκδοχή της ψηφιακής εκπαίδευσης. Όμως, η online εκπαίδευση δεν είναι η απλή μεταφορά της διδασκαλίας σε ψηφιακές πλατφόρμες. Το ψηφιακό πανεπιστήμιο επενδύει σε διδακτικές μεθόδους και σε εργαλεία διδασκαλίας και μάθησης που διασφαλίζουν τη διαδραστικότητα, την αλληλεπίδραση, την αλληλόδραση και τη συνεργασία σε ένα κατάλληλα προσαρμοσμένο ψηφιακό περιβάλλον εκπαίδευσης.
Στον απόηχο της πανδημίας, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις τόσο για τα συμβατικά, όσο και για τα εξ αποστάσεως πανεπιστήμια. Διευρυμένος και οξύς ανταγωνισμός, δημογραφικές αλλαγές και γεωπολιτικές προκλήσεις, οικονομικές κρίσεις, κρίσεις θεσμών και κοινωνιών, μεταβαλλόμενες απαιτήσεις στις αγορές εργασίας, διαφορετικά προφίλ φοιτητών (άνεργοι, πολύτεκνοι, εργαζόμενοι, μονογονείς, ενήλικοι και ώριμοι σπουδαστές, πρόσφυγες, άτομα ΑμΕΑ, κ.λπ.), διαφορετικές και μεταβαλλόμενες εκπαιδευτικές και μαθησιακές ανάγκες, αυξημένες προσδοκίες φοιτητών για ποιοτική, ψηφιακή εκπαιδευτική εμπειρία, είναι μόνο μερικές από αυτές τις προκλήσεις.
Εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι το γεγονός ότι η γεωγραφική τοποθεσία ή το κύρος και η φήμη ενός πανεπιστημίου αρχίζει να έχει λιγότερη σημασία για τους εν δυνάμει φοιτητές, στους οποίους η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ανοίγει σημαντικές προοπτικές. Μεγαλύτερη σημασία αποκτούν οι εγνωσμένου κύρους καθηγητές, οι γνώσεις αιχμής, οι χρηστικοί τίτλοι σπουδών, οι δεξιότητες που καλλιεργούνται, η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας και ο βαθμός στον οποίο όλα αυτά συμβάλλουν για να εκπληρώσει ένας φοιτητής τους προσωπικούς και επαγγελματικούς του στόχους. Η τεχνολογία δίνει στους πολίτες ανά τον κόσμο μεγαλύτερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και περισσότερες επιλογές σε διαδικτυακά προγράμματα σπουδών και επιμόρφωσης. Η ζήτηση για υψηλής ποιότητας ψηφιακή εκπαίδευση είναι μία τεράστια ευκαιρία, είναι, όμως, και πρόκληση για τα Πανεπιστήμιά μας, τα οποία χρειάζεται να αναζητήσουν νέες αγορές, να προσφέρουν εκπαίδευση σε ξένες γλώσσες, να προσελκύσουν αλλοδαπούς φοιτητές. Ταυτόχρονα, οξύνεται και ο ανταγωνισμός για ερευνητική χρηματοδότηση. Σε τέτοιες συνθήκες, τα Πανεπιστήμια χρειάζεται να εντείνουν τη συνεργασία τους με τους κλάδους της οικονομίας και άλλους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς, ώστε να έχουν περισσότερες πιθανότητες εξασφάλισης χρηματοδότησης για έρευνα που να έχει κοινωνική, οικονομική, εθνική και διεθνή αξία. Τα Πανεπιστήμια χρειάζεται, ακόμη, να επανεξετάσουν και τον τρόπο λειτουργία τους, να ενισχύσουν την τηλεργασία ακαδημαϊκού, ερευνητικού και διοικητικού προσωπικού και να εκπαιδεύσουν κατάλληλα το προσωπικό και τη φοιτητική τους κοινότητα στις νέες τεχνολογίες και σε ψηφιακές δεξιότητες.
Το ακαδημαϊκό γίγνεσθαι αλλάζει, είμαστε ενώπιον μιας νέας πραγματικότητας, χρειάζεται να αμφισβητήσουμε θέσφατα και αγκυλώσεις του παρελθόντος, να αξιολογήσουμε και να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες, να αντιμετωπίσουμε προδραστικά τις προκλήσεις, να επαναπροσδιορίσουμε βασικές παραμέτρους του έργου και της λειτουργίας των Πανεπιστημίων μας: Τι – Πώς– Πού – Σε ποιους προσφέρουμε τις εκπαιδευτικές μας υπηρεσίες και ποια αξία δημιουργούμε; Για να παραμείνουν ανταγωνιστικά, αλλά και για να επιβιώσουν τα Πανεπιστήμια στη «νέα» ψηφιακή εποχή, χρειάζεται να κοιτάζουν ταυτόχρονα και «εντός» και «εκτός» για να είναι ικανά να κάνουν περισσότερα, με λιγότερα και να το κάνουν καλύτερα. Αυτή είναι η αποστολή των σύγχρονων Edupreneurial Πανεπιστημίων ανά τον κόσμο.
Το άρθρο του Πρύτανη του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, Καθηγητή Πέτρου Πασιαρδή, με τίτλο «Αλλάζει η δομή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μετά την πανδημία; Ποια τα θέματα και οι τομείς που θα επικρατήσουν;», δημοσιεύεται στην ειδική έκδοση ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 2022 της εφημερίδας Η Καθημερινή (20.ii.2022).