Οι μαζικές προσφυγικές και μεταναστευτικές μετακινήσεις στον ευρωπαϊκό χώρο από το 2015 και οι επακόλουθες συζητήσεις για το ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο οδήγησαν στην ανάδυση ποικίλων στάσεων και πρακτικών εκ μέρους των ευρωπαϊκών κρατών, οι οποίες κυμαίνονται από αλληλέγγυες έως ξενοφοβικές. Την Παρασκευή 2 Απριλίου 2021, στην τηλεδιάλεξη με τίτλο «Ανιχνεύοντας τον ρευστό ρατσισμό σε ένα σώμα αντιρατσιστικών κειμένων για προσφυγικούς και μεταναστευτικούς πληθυσμούς», η οποία εγκαινιάζει τον 2ο Κύκλο τηλεδιαλέξεων «Γλώσσα, Λογοτεχνία, Γραμματισμοί» που διοργανώνει το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία» του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΑΠΚΥ), οι ομιλητές/τριες Αργύρης Αρχάκης, Ράνια Καραχάλιου και Βασιλική Τσάμη επιδιώκουν, μέσα από την ανάλυση κειμένων στον ελληνικό δημόσιο λόγο, να αποκαλύψουν ότι οι ρατσιστικές αντιλήψεις δεν καλλιεργούνται μόνο μέσα από τον λόγο μίσους, αλλά και μέσα από τον (φαινομενικά) αντιρατσιστικό λόγο. Η στέγαση ρατσιστικών αντιλήψεων σε αντιρατσιστικά κείμενα συνεπάγεται ένα «νέο» αμφίσημο και δύσκολα ανιχνεύσιμο είδος ρατσισμού, τον ρευστό ρατσισμό.
Η τηλεδιάλεξη, όπως και όλες οι υπόλοιπες του κύκλου, θα μεταδοθεί ζωντανά και διαδικτυακά μέσω των εργαλείων τηλεκπαίδευσης του ΑΠΚΥ στον σύνδεσμο https://tinyurl.com/w83nj23j. Οι τηλεδιαλέξεις λαμβάνουν χώρα κάθε Παρασκευή στις 19:30, από τις 2 Απριλίου έως τις 21 Μαΐου 2021.
Όσες/όσοι, πέραν της απλής παρακολούθησης, ενδιαφέρονται να λάβουν και πιστοποιητικό συμμετοχής μπορούν να πραγματοποιήσουν εγγραφή στον σύνδεσμο https://tinyurl.com/36e86jzz.
Ο Αργύρης Αρχάκης είναι Καθηγητής Ανάλυσης Λόγου και Κοινωνιογλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Η Ράνια Καραχάλιου διδάσκει γλωσσολογικά μαθήματα στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Η Βασιλική Τσάμη είναι διδάσκουσα Κοινωνιογλωσσολογίας στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η έρευνά τους, στην οποία βασίζεται η τηλεδιάλεξη, εκπονήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου του Πανεπιστημίου Πατρών «ΤRACE: Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό στον αντιρατσιστικό λόγο: Μια κριτική προσέγγιση στον ευρωπαϊκό δημόσιο λόγο για τη μεταναστευτική και προσφυγική κρίση», το οποίο χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας. Ειδικότερα, ανιχνεύει την ύπαρξη ή/και μορφές του ‘ρευστού’ ρατσισμού στον ελληνικό δημόσιο λόγο σε κείμενα από το διάστημα 2015-2020 που αναφέρονται σε ποικίλα μεταναστευτικά και προσφυγικά ζητήματα.
Τα αντικείμενα των τηλεδιαλέξεων αντικατοπτρίζουν τους θεωρητικούς προσανατολισμούς του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία», στο οποίο η μελέτη της γλώσσας και της γλωσσικής επιτέλεσης στα κοινωνικά της συγκείμενα, στη βάση θεωρητικών προσεγγίσεων τόσο από τη θεωρητική γλωσσολογία όσο και από την κειμενογλωσσολογία, την κοινωνιογλωσσολογία και την κριτική ανάλυση λόγου τροφοδοτεί και στηρίζει θεωρητικά αφενός τη μελέτη πτυχών της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας και της παιδαγωγικής των γραμματισμών και αφετέρου τη θεωρητικά προσανατολισμένη μελέτη της λογοτεχνίας, τη μελέτη της σχέσης της λογοτεχνίας με τα κοινωνικά και πολιτισμικά της συγκείμενα και τη μελέτη των λογοτεχνικών γραμματισμών.
Αναλυτική Περίληψη Τηλεδιάλεξης:
Οι μαζικές προσφυγικές και μεταναστευτικές μετακινήσεις στον ευρωπαϊκό χώρο κατά τα έτη 2015-2017 και οι επακόλουθες έντονες συζητήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, οδήγησαν στην ανάδυση και την κυκλοφορία ποικίλων στάσεων και πρακτικών εκ μέρους των ευρωπαϊκών κρατών, οι οποίες κυμαίνονται από αλληλέγγυες έως ξενοφοβικές. Επιδίωξή μας είναι να αποκαλύψουμε ότι οι ρατσιστικές αντιλήψεις δεν καλλιεργούνται μόνο μέσα από τον λόγο μίσους (hate speech, βλ. Assimakopoulos et al. 2017), ο οποίος στιγματίζει και δαιμονοποιεί απροκάλυπτα τους μεταναστευτικούς και προσφυγικούς πληθυσμούς, αλλά και μέσα από τον (φαινομενικά) αντιρατσιστικό λόγο, ο οποίος ενώ έχει στόχο να καταγγείλει ρατσιστικές πρακτικές, καταλήγει να απηχεί ανισότητες, να τις συγκαλύπτει και να τις αναπαράγει (Archakis et al. 2018, Tsakona et al. 2020). Η στέγαση ρατσιστικών αντιλήψεων σε αντιρατσιστικά κείμενα συνεπάγεται ένα «νέο» αμφίσημο και δύσκολα ανιχνεύσιμο είδος ρατσισμού, τον ρευστό ρατσισμό (liquid racism, Weaver 2016). Προκειμένου να ανιχνεύσουμε την ύπαρξη ή/και μορφές του ‘ρευστού’ ρατσισμού στον ελληνικό δημόσιο λόγο, προχωρήσαμε στη σύσταση ενός σώματος ελληνικών αντιρατσιστικών κειμένων. Στόχος της ανακοίνωσης αυτής είναι να παρουσιάσει τον τρόπο διαμόρφωσης του αντιρατσιστικού σώματος κειμένων και να αναδείξει μέσω ποιοτικών αναλύσεων και ποσοτικών συσχετίσεων πώς εντοπίζονται στα κείμενα αυτά ρατσιστικές θέσεις.
Ειδικότερα, αναζητήσαμε κείμενα που αφορούν το διάστημα 2015-2020 και αναφέρονται σε ποικίλα μεταναστευτικά και προσφυγικά ζητήματα. Τα κείμενα προέρχονται από τρεις κύριους τομείς του ελληνικού δημόσιου λόγου: i) τις δραστηριότητες φορέων που προωθούν μεταναστευτικά/προσφυγικά θέματα, ii) την επικαιρότητα, και iii) τον πολιτικό λόγο γύρω από τα θέματα αυτά. Πρόκειται για κείμενα ποικίλων κειμενικών ειδών (π.χ. ειδησεογραφικά/ενημερωτικά άρθρα, ιστορίες, συνεντεύξεις, τηλεοπτικές εκπομπές, tweets κτλ.), ρητορικών τρόπων (π.χ. αφηγηματικά/μη αφηγηματικά, χιουμοριστικά/μη χιουμοριστικά) και μέσων (προφορικά, γραπτά, πολυτροπικά).
Για την ποιοτική ανάλυση, κινηθήκαμε στο πλαίσιο της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου και αξιοποιήσαμε τη Συστημική Λειτουργική Γραμματική του Halliday (1994). Διαπιστώσαμε ότι ο ρατσισμός εμφιλοχωρεί στα αντιρατσιστικά κείμενα μέσω δύο βασικών οδών: της διάκρισης (discrimination) και της αφομοίωσης (assimilation). Μέσω της διάκρισης, αναδεικνύεται ή/και καλλιεργείται απόσταση ανάμεσα σε ‘εμάς’ και τους/τις ‘άλλους/ες’, με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται η αποκλειστική, και όχι συμπεριληπτική, ματιά απέναντι στους/τις μετανάστες/τριες ή/και πρόσφυγες/ισσες. Σε σχέση με την αφομοίωση, τα αντιρατσιστικά κείμενα, λίγο ή πολύ, υπαγορεύουν στους/τις μετανάστες/τριες ή/και πρόσφυγες/ισσες την υιοθέτηση των αξιών, των πεποιθήσεων και των συμπεριφορών της πλειονοτικής ομάδας.
Η ποσοτική διερεύνηση αποκάλυψε τη συντριπτική παρουσία των ρατσιστικών κατηγοριών της διάκρισης και της αφομοίωσης στο αντιρατσιστικό σώμα. Συγκεκριμένα, η έμφαση στην αντικειμενοποίηση, την παρασκηνιοποίηση και τη θυματοποίηση από τη μία, και η έμφαση στην ένταξη και εκμάθηση ελληνικών, από την άλλη, συνθέτουν την εικόνα ενός μετανάστη-πρόσφυγα, απρόσωπου, άβουλου και ευάλωτου. Ως εκ τούτου, μη απειλητικού/επικίνδυνου, έτοιμου να δεχτεί τη δράση των πλειονοτικών για όσα τον αφορούν, έτοιμου να αφομοιωθεί.
Αναλυτικά Βιογραφικά Σημειώματα Ομιλητών:
Ο Αργύρης Αρχάκης είναι Καθηγητής Ανάλυσης Λόγου και Κοινωνιογλωσσολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, όπου διδάσκει από το 1997. Τα πρόσφατα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εντοπίζονται κυρίως σε ζητήματα σχέσης λόγου και μετανάστευσης, κριτικού γραμματισμού, αφηγηματικών κατασκευών ταυτοτήτων, πολιτικού λόγου. Άρθρα και βιβλία του έχουν δημοσιευτεί από έγκριτους διεθνείς και εγχώριους οίκους. Πρόσφατα, έχει εκδώσει το βιβλίο Από τον εθνικό στον μετα-εθνικό λόγο: Μεταναστευτικές ταυτότητες και κριτική εκπαίδευση (Πατάκης, 2020). Είναι επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού έργου TRACE «Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό στον αντιρατσιστικό λόγο: Μια κριτική προσέγγιση στον ευρωπαϊκό δημόσιο λόγο για τη μεταναστευτική και προσφυγική κρίση» (TRACE/HFRI-FM17-42, ΕΛΙΔΕΚ 2019-2022).
Προσωπική ιστοσελίδα: http://philology.upatras.gr/teachers/archakis-argiris
Η Ράνια Καραχάλιου διδάσκει γλωσσολογικά μαθήματα στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών ως έκτακτο προσωπικό. Παράλληλα, εργάζεται στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ως σύμβουλος-καθηγήτρια και επιβλέπουσα διπλωματικών εργασιών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιστρέφονται γύρω από την αφηγηματική κατασκευή ταυτοτήτων, τον υβριστικό λόγο, τον ρευστό ρατσισμό, τον κριτικό γραμματισμό και τον συνθηματικό λόγο (www.talkingwalls.gr). Το βιβλίο της Η προσφώνηση στις συνομιλιακές αφηγήσεις κυκλοφόρησε από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών το 2018. Συμμετέχει ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο πρόγραμμα TRACE, «Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό στον αντιρατσιστικό λόγο: Μια κριτική προσέγγιση στον ευρωπαϊκό δημόσιο λόγο για τη μεταναστευτική και προσφυγική κρίση» (TRACE/HFRI-FM17-42, ΕΛΙΔΕΚ 2019-2022).
Προσωπική ιστοσελίδα: https://upatras.academia.edu/RaniaKarachaliou
Η Βάσια Τσάμη είναι διδάσκουσα Κοινωνιογλωσσολογίας στο Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο υλοποίησης της πράξης «Απόκτηση ακαδημαϊκής διδακτικής εμπειρίας σε νέους επιστήμονες κατόχους διδακτορικού». Εργάζεται επίσης, ως μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο πρόγραμμα «ΤRACE: Ανιχνεύοντας τον ρατσισμό στον αντιρατσιστικό λόγο: Μια κριτική προσέγγιση στον ευρωπαϊκό δημόσιο λόγο για τη μεταναστευτική και προσφυγική κρίση» (TRACE/HFRI-FM17-42, ΕΛΙΔΕΚ 2019-2022) του Πανεπιστημίου Πατρών. Τα κύρια ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν την ανάλυση του (ρευστού) ρατσισμού εις βάρος μειονοτικών (μεταναστευτικών/προσφυγικών, διαλεκτόφωνων) πληθυσμών, την ανάλυση του χιουμοριστικού λόγου, την ανάλυση του τηλεοπτικού και του διαφημιστικού λόγου, καθώς και εκπαιδευτικές εφαρμογές στο πλαίσιο του κριτικού γραμματισμού.
Προσωπική ιστοσελίδα: https://upatras.academia.edu/VasiaTsami