Στο πέρασμα της ιστορίας, η πολιτιστική κληρονομιά υπήρξε συχνά στόχος κατά τη διάρκεια ένοπλων συρράξεων, είτε ως παράπλευρη απώλεια, είτε ως λεία κλεφτών ή τυχοδιωκτών. Συχνά, βέβαια, εμβληματικά μνημεία και πολιτιστικά αγαθά μετατρέπονται σκόπιμα σε στόχους, στο πλαίσιο μιας συντονισμένης προσπάθειας για την εξάλειψη της συλλογικής μνήμης και γνώσης των κοινωνιών ή ενός ολόκληρου πολιτισμού. Η Δρ Άρτεμις Α. Παπαθανασίου, Νομικός Σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελληνικής Δημοκρατίας με εξειδίκευση στο διεθνές δίκαιο, θα μιλήσει με θέμα: «Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε καιρό πολέμου: Νομικό πλαίσιο, νέες προκλήσεις και πρόσφατες εξελίξεις. Μια στοχευμένη επισκόπηση», σε ανοικτή τηλεδιάλεξη που φιλοξενεί το Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Πολιτιστική Πολιτική και Ανάπτυξη» του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΑΠΚΥ) την Κυριακή 5 Μαρτίου 2023 στις 20:00. Η ομιλία θα μεταδοθεί μέσω των εργαλείων τηλεκπαίδευσης του ΑΠΚΥ στον σύνδεσμο https://bit.ly/3BYQdkJ.

Σκοπός της τηλεδιάλεξης είναι η συνοπτική παρουσίαση του διεθνούς πλαισίου προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περιπτώσεις ένοπλων συρράξεων, η ανάδειξη των επιπτώσεων στην πολιτιστική κληρονομιά (άϋλη και υλική) και η καταγραφή των πιο σημαντικών πρόσφατων εξελίξεων στο εν λόγω ζήτημα. Η προστασία των πολιτιστικών αγαθών και γενικότερα της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης διέπεται από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Οι σχετικοί κανόνες του δικαίου ανευρίσκονται σε πολυμερείς συνθήκες και στο εθιμικό διεθνές δίκαιο. Τα τελευταία χρόνια, η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία συνδέεται με μια στρατηγική που στοχεύει στην εξάλειψη κάθε μορφής πολιτιστικής έκφρασης και στην ανεπανόρθωτη βλάβη κάθε μορφής συλλογικής και αρχειακής μνήμης, μοιάζει να αποτελεί τη βασική συνιστώσα των σύγχρονων συρράξεων και, ειδικότερα, των εμφύλιων συρράξεων, στις οποίες εμπλέκονται και οι λεγόμενοι non state actors, δηλαδή οργανωμένες τρομοκρατικές ομάδες ή παρακλάδια τους. Με αυτά τα δεδομένα, υπάρχει μια επιτακτική ανάγκη η διεθνής κοινότητα να εξετάσει εκ νέου τη μάλλον παραδοσιακή προσέγγισή της ως προς το μείζον ζήτημα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς σε καιρό πολέμου σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω της εισαγωγής της «πολιτιστικής διάστασης» στο κεφάλαιο της πρόληψης και της επίλυσης των διαφορών, δεν αποτελεί απλώς επείγουσα και επιτακτική ανάγκη, αλλά ανάγκη πολιτικής και ασφάλειας.

Η κα Άρτεμις Α. Παπαθανασίου είναι  Νομικός Σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελληνικής Δημοκρατίας. Έχει διδακτορικό στο Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο και είναι μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Βόλου. Ως Νομικός Σύμβουλος του Υπουργείου Εξωτερικών, έχει εξειδικευθεί σε ζητήματα ελληνο-τουρκικών σχέσεων, ΟΗΕ, διεθνούς τρομοκρατίας, διεθνούς δικαίου του διαστήματος και διεθνούς δικαίου πολιτιστικής κληρονομιάς. Εκπροσωπεί την Ελλάδα σε διεθνείς οργανισμούς και fora, όπως ο ΟΗΕ, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας, η ΟΥΝΕΣΚΟ, o ICΑΟ, η Επιτροπή του ΟΗΕ για τις ειρηνικές χρήσεις του διαστήματος (COPUOS), και μετέχει σε διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση διμερών διακρατικών και πολυμερών συμβάσεων. Είναι πρώην πρόεδρος (2011-2012) της διεθνούς Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης (ICPRCP), στο πλαίσιο της οποίας συζητείται  παγίως  η διαφορά Ελλάδας-Ηνωμένου Βασιλείου για το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα. Είναι πρώην πρόεδρος (2014-2016) της διεθνούς Διακυβερνητικής Επιτροπής του Β΄ Πρωτοκόλλου της Σύμβασης της Χάγης του 1954 για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης.Από το 2013 έχει ορισθεί από την Ελλάδα διαμεσολαβητής (mediator) στον Κατάλογο των διεθνών διαμεσολαβητών της UNESCO για την επίλυση διεθνών πολιτιστικών διαφορών. Από το 2015 έχει ορισθεί από το Υπουργείο Εξωτερικών συντονίστρια (coordinator) των διαπραγματεύσεων, που λαμβάνουν χώρα ανά τριετία στο πλαίσιο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την Απόφαση της Γ.Σ. περί της «επιστροφής των πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης». Είναι μέλος της  Εθνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Τον Ιούνιο του 2017, βραβεύθηκε από την Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την ΟΥΝΕΣΚΟ για τη συνεισφορά της στο ζήτημα της  προστασίας των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης. Έχει δημοσιεύσει σειρά άρθρων επί θεμάτων διεθνούς δικαίου σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους, ενώ έχει μετάσχει ως ομιλήτρια σε πλείονα συνέδρια και διεθνείς διασκέψεις.