Την Επίτροπο Περιβάλλοντος της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Κλέλια Βασιλείου, φιλοξενεί το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΑΠΚΥ) την Τετάρτη 20 Ιανουαρίου 2021 στον 4ο Κύκλο της Σειράς εξειδικευμένων διαλέξεων σε θέματα Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Μηχανικής Περιβάλλοντος και Χημικής Μηχανικής, που διοργανώνει το Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος».
Η ανοιχτή στο κοινό τηλεδιάλεξη της Επιτρόπου έχει τίτλο «Βιοποικιλότητα και οικοσυστημικές υπηρεσίες» και θα μεταδοθεί διαδικτυακά (ώρα έναρξης 18:00) μέσω των εργαλείων τηλεκπαίδευσης του ΑΠΚΥ στον σύνδεσμο https://tinyurl.com/y3t8h2cy.
Η Επίτροπος Περιβάλλοντος θα αναφερθεί στη «βιοποικιλότητα», όρος που εντοπίζεται όλο και περισσότερο στην καθημερινότητά μας και σε οδηγίες, κανονισμούς, υποχρεώσεις και νομοθετικά πλαίσια, διότι αφορά στην ποικιλία της ζωής σε όλες τις μορφές και σε όλα τα επίπεδα οργάνωσής της. Τη βιοποικιλότητα συνδέει με τις λεγόμενες «οικοσυστημικές υπηρεσίες», τις υπηρεσίες δηλαδή που υποστηρίζονται από τα οικοσυστήματα της γης –το φυσικό περιβάλλον– και ωφελούν τον άνθρωπο, συμβάλλοντας στην ευημερία του. Εστιάζοντας την τηλεδιάλεξή της στην κυπριακή πραγματικότητα, η κ. Βασιλείου θα επικεντρωθεί σε διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες και παραμέτρους του περιβάλλοντος –γεωργική καλλιέργεια, κτηνοτροφία, δασικός πλούτος, υδάτινοι πόροι, ποικιλία ειδών χλωρίδας και πανίδας, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας– άρρηκτα συνδεδεμένες με τη διατήρηση, την ενίσχυση και την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημικών υπηρεσιών και εν τέλει την ανθρώπινη υγεία και ευημερία. Στόχος, σύμφωνα με την Επίτροπο Περιβάλλοντος, είναι οι ανθρώπινες παρεμβάσεις και οι περιβαλλοντικές πρακτικές να ενυπάρχουν σε μια ισορροπία, ώστε το κέρδος να υπερισχύει των απωλειών, να ευνοείται η προσαρμοστικότητα των ειδών (περιλαμβανομένου και του ίδιου του ανθρώπου) και να ενισχύεται η αειφόρος ανάπτυξη.
Η Κλέλια Βασιλείου διορίστηκε Επίτροπος Περιβάλλοντος στις αρχές Δεκεμβρίου του 2019. Διετέλεσε Αναπληρώτρια Κυβερνητική Εκπρόσωπος (2018-2019), Διευθύντρια της Αναπτυξιακής Εταιρείας Τροόδους (2009-2018), Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου των Δασικών Βιομηχανιών Κύπρου, Αντιπρόεδρος του Troodos Tourism Board και αντιπρόσωπος στο Συμβούλιο της Ευρώπης για το Σχέδιο EDEN Destinations of Excellence για το Τρόοδος και την περιοχή Πιτσιλιάς. Από το 2003 μέχρι το 2009 εργάσθηκε σε διάφορες θέσεις στον ιδιωτικό τομέα και κατέγραψε, επίσης, εμπειρία σε θέματα πολιτικής επικοινωνίας και marketing.
Την ευθύνη του 4ου Κύκλου της Σειράς των εξειδικευμένων διαλέξεων, που αφορά την περίοδο Νοέμβριος 2020-Μάιος 2021, έχουν τα δύο ερευνητικά εργαστήρια του Προγράμματος «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος» του ΑΠΚΥ, α) το Εργαστήριο Διαχείρισης Χερσαίων Οικοσυστημάτων με διευθυντή τον Καθηγητή Γιάννη Βογιατζάκη και β) το Εργαστήριο Χημικής Μηχανικής & Μηχανικής Αειφορίας με διευθυντή τον Επίκουρο Καθηγητή Αντώνη Ζορπά. Τη Σειρά υποστηρίζουν το γραφείο της Επιτρόπου Περιβάλλοντος, ο Σύνδεσμος Επιστημόνων και Μηχανικών Περιβάλλοντος Κύπρου, το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ) και η Cyta.
Αναλυτική Περίληψη Τηλεδιάλεξης:
Η «βιοποικιλότητα» ως όρος εντοπίζεται σε όλο και περισσότερες οδηγίες, κανονισμούς, υποχρεώσεις, συμμορφώσεις κ.ο.κ. διότι είναι η πηγή ζωής για κάθε ζωντανό οργανισμό. Οι «οικοσυστημικές υπηρεσίες», οι υπηρεσίες δηλαδή που υποστηρίζονται από τα οικοσυστήματα της και ωφελούν τον άνθρωπο, συμβάλλοντας στην ευημερία του, είναι αυτές, οι οποίες ρυθμίζουν το νερό που πίνουμε, τον αέρα που αναπνέουμε, το φαγητό που καταναλώνουμε. Ανάλογα με τους δείκτες ποιότητας των οικοσυστημικών υπηρεσιών είναι αντίστοιχες και οι ποιότητες των βασικότερων αγαθών διαβίωσης.
Η ανάγκη του ανθρώπου από τη γεωργία δεν επιβάλλει την καταστροφή των βιοτόπων για να γίνουν υποδομές, δεν επιβάλλει τη χρήση απαγορευμένων καταστροφικών φυτοφαρμάκων και δεν προϋποθέτει την υποβάθμιση των βιοτόπων εάν γίνεται σωστά και βιώσιμα, αντιπαραβάλλοντας πρακτικές της εντατικής αγροκαλλιέργειας. Πολλά είναι τα παραδείγματα όπου η πανίδα της Κύπρου συντηρείται σε καλούς αριθμούς λόγω της ύπαρξης γεωργίας και κτηνοτροφίας σε συγκεκριμένες περιοχές. Η Κύπρος, ένα μικρό νησί, εκ του φυσικού δεν έχει σταθερό κλίμα και αποθέματα νερού, η γεωργία όμως επιβάλλει τη συστηματική χρήση της γης και του νερού για την επιβίωση του ανθρώπου. Οπότε, όπου υπάρχει γεωργία, υπάρχει σταθερή πηγή νερού, κάτι όχι τόσο κοινό σε ένα μεσογειακό νησί και επιτρέπει την εξάπλωση και διαβίωση των ειδών σε περιοχές που προηγουμένως οι συνθήκες δεν το επέτρεπαν. Με τις καλλιέργειες λαχανικών διαφοροποιείται το ενδιαίτημα πολλών ειδών, ενώ προσελκύονται μεταναστευτικά είδη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα αφού βρίσκουν τροφή. Η ανάγκη του ανθρώπου για σταθερή πρόσβαση σε νερό για σκοπούς γεωργίας τον έχει ωθήσει στη δημιουργία φραγμάτων σε περιοχές που δεν προορίζονται για απευθείας ανθρώπινη κατανάλωση και με ελάχιστη όχληση από ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως είναι οι δασικές περιοχές. Αυτή η συγκυρία παίζει καταλυτικό ρόλο στη βιοποικιλότητα της περιοχής και το γενικότερο οικοσύστημα. Αρκεί, όμως, να σημειώσουμε ότι και εδώ χρειάζεται προσοχή, διότι απαραίτητες ποσότητες νερού πρέπει να καταλήγουν στη θάλασσα για εμπλουτισμό των παράκτιων οικοσυστημάτων, τα οποία σε σημαντικό βαθμό επηρεάζουν τα θαλάσσια οικοσυστήματα και στη βάση του το «δασικό» οικοσύστημα του βυθού.
Η κτηνοτροφία έχει δημιουργήσει οικοσυστήματα, τα οποία φιλοξενούν αριθμό εντόμων (κυρίως) και είναι η βάση της τροφικής αλυσίδας πολλών ειδών πτηνών. Κτηνοτροφικές μονάδες συντηρούν τεράστιους πληθυσμούς εντομοφάγων πουλιών, όπως γελαδάρηδες, τρουλλουρίες, ζευγαλάτες, κ.ά. Η διαχείριση αποβλήτων με λιματικές λίμνες έχει δημιουργήσει οικοσυστήματα για πουλιά όπως το μπεκατσόνι, ενώ το τελικό προϊόν εμπλουτίζει με ιχνοστοιχεία και νάτριο τις γεωργικές εκτάσεις, στις οποίες ο άνθρωπος βασίζεται για επιβίωση. Οπότε ο κύκλος της υπαίθρου και όλες του οι δραστηριότητες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη υγεία και ευημερία.
Η υγεία των δασών προϋποθέτει σωστή διαχείριση προς όφελος όλων των ειδών και ειδικά των προστατευόμενων. Ένα καταπράσινο δάσος δεν είναι κατ’ ανάγκη ένας υγιής βιότοπος για τους κατοίκους του. Τα δάση πρέπει να αφήνονται να ωριμάζουν και πολλά γηραιά δέντρα να συντηρούνται ζωντανά (την ίδια ώρα που πρέπει να δημιουργείται ωφέλιμος χώρος για να αναπτυχθούν νέα φυτά ή άλλοι σπόροι του δασικού οικοσυστήματος), αφού πληθώρα ειδών όπως το θουπί (που επιλέγει κουφάλες μεγάλων δέντρων ή το Μπονέλλι που ψάχνει το κυριαρχούν δέντρο για φωλεοποίηση και αναπαραγωγή) και άλλα αρπακτικά πουλιά θέλουν μεγάλης ηλικίας δέντρα για να μπορέσουν να αναπαραχθούν φυσιολογικά. Ένα υγειές δάσος είναι ο πυρήνας και η πηγή ζωής για όλη τη βιοποικιλότητα που εξαρτάται από αυτό. Η ποικιλία ειδών χλωρίδας είναι ζωτικής σημασίας για παροχή τροφής και φιλοξενία εντομών. Η προστασία των δασών από πυρκαγιές είναι ουσιώδους σημασίας και οι καταστροφικές υλοτομίες ευτυχώς στην Κύπρο απαγορεύονται αφού η διαθέσιμη ξυλεία από τα δάση γίνεται μόνο από διαχείριση και αδειοδότηση του Τμήματος Δασών. Η βιοποικιλότητα χρειάζεται το δάσος για επιβίωση, αλλά και το δάσος χρειάζεται τη βιοποικιλότητα για υγιή διαβίωση.
Η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας οπωσδήποτε επιβάλλεται. Η αλλαγή, όμως, θα πρέπει να γίνεται προσεκτικά και μελετημένα χωρίς βεβιασμένες κινήσεις, ώστε να εκμεταλλευτούμε σωστά τεχνολογίες οι οποίες είναι σχετικά πρόσφατες και ο αντίκτυπός τους δεν είναι εις βάθος μελετημένος. Αιολική ενέργεια και πάρκα μας προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις, η χρήση, όμως, και η εγκατάστασή τους πρέπει να γίνεται με γνώση όλων των επιπτώσεων στο περιβάλλον. Ο θάνατος ενός μοναδικού αετού, του Mπονέλλι, φέτος ήταν ένα καμπανάκι για καταστροφικές επιπτώσεις. Για όλα τα ζητήματα παρουσιάζονται λύσεις, αρκεί να έχουμε εξειδίκευση. Η εξαιρετική γνώση της βιολογίας των ειδών μπορεί να λειτουργήσει για παράδειγμα καταλυτικά για ένα win-win σενάριο.
Περιβαλλοντικές μελέτες, καταμετρήσεις και παρακολουθήσεις είναι αναγκαίες για να διαφυλάξουμε το δικαίωμα να επικαλούμαστε τις ανανεώσιμες πήγες ενέργειας ως πηγή ζωής και ανάσα για τον πλανήτη, και όχι ως μια σιωπηλή δολοφονία ειδών που περνά απαρατήρητη για χάρη της εξέλιξης. Φωτοβολταϊκά πάρκα ήρθαν να αναπληρώσουν τις γεννήτριες μαζούτ, αλλά σιγά σιγά καταλαμβάνουν σημαντικές εκτάσεις περιορισμένων βιοτόπων, λειτουργεί, δηλαδή κάπως αντιφατικά – δεν μπορούμε να εκριζώνουμε φυτά για να φυτεύουμε ΦΒ πάνελ.
Στόχος, δηλαδή, είναι οι ανθρώπινες παρεμβάσεις και οι περιβαλλοντικές πρακτικές να ενυπάρχουν σε μια ισορροπία, ώστε το κέρδος να υπερισχύει των απωλειών, να ευνοείται η προσαρμοστικότητα των ειδών (περιλαμβανομένου και του ίδιου του ανθρώπου) και να ενισχύεται η αειφόρος ανάπτυξη.
Ανά τον κόσμο, με τα αστικά κέντρα να επεκτείνονται σε ταχύτατους ρυθμούς, βλέπουμε ένα απίθανο παιχνίδι εξέλιξης και προσαρμογής να ξεδιπλώνεται από τη τοπική βιοποικιλότητα. Βλέπουμε είδη νυχτοπεταλούδων να αλλάζουν χρώματα για να καμουφλάρονται στους μαυριδερούς μας τοίχους, είδη μελωδικών πουλιών να κελαηδούν πολύ πιο δυνατά από τα ξαδέρφια τους στην ύπαιθρο για να κάνουν την παρουσία τους αισθητή στα θορυβώδη αστικά κέντρα, πουλιά να προσαρμόζουν τη δίαιτά τους σε ό,τι απομένει από τον άνθρωπο και γενικότερα πρακτικές εξέλιξης, οι οποίες μας αναγκάζουν αναθεωρήσουμε τα χρονικά πλαίσια στα οποία πιστεύαμε ότι χρειάζονται τα είδη για να προσαρμοστούν και να εξελιχθούν βιολογικά. Με άλλα λόγια, ένα βιολογικό «arms race» για την επιβίωση του πιο προσαρμοστικού είδους. Η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση και πολλά είναι τα είδη, τα οποία χρήζουν μελέτης σε αστικά οικοσυστήματα του νησιού μας, ενώ και αυτά τα είδη χρειάζονται την ανθρώπινη υποστήριξη για επιβίωση και όχι την εκδίωξή τους στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν. Αρπακτικά φωλιάζουν σε κτήρια πλέον, αριθμοί εντομοφάγων πτηνών ζουν σε αστικούς χώρους πρασίνου και η λίστα είναι ατέλειωτη.
Η φύση, δεν είναι ρομαντικά πλασμένη, αλλά ορίζεται από την προσαρμοστικότητα των ειδών μεταξύ των οποίων και του ανθρώπου. Διέπεται κυρίως από την τροφική αλυσίδα, η οποία μέσω της ισορροπίας των αριθμών κάνει κύκλους. Συντηρεί, αναπαράγει, καταναλώνει τόσο όσο να κάνει κύκλους. Κι αυτός θα πρέπει να είναι και ο δικός μας τρόπος για τη συμμετοχή μας σε τούτο το υπέροχο δημιούργημα, που είναι ο πλανήτης μας.